Sistem za zagrevanje osigurava optimalnu temperaturu za gajenje biljaka. Od izbora sistema i izvora energije zavise i troškovi proizvodnje. Ako se koristi mazut troškovi grejanja mogu dostići 1 70% ukupnih proizvodnih troškova. Izvor, odnosno sistem za zagrevanje planira se u zavisnosti od vrste i konstrukcije objekta, cilja proizvodnje, vrste biljaka i klimatskih uslova. Za izračunavanje potrebne energije treba uzimati u obzir optimalnu temperaturu za grejanje toploljubivih vrsta (22 do 25°C) jer se tako osiguravaju uslovi za gajenje većeg broja vrsta u dužem vre- menskom periodu.
Sunce kao izvor energije za zagrevanje ima pun efekat u osnovnim oblicima zaštićenog prostora, zatim kao dopunski sistem grejanja u tunelima i plastemcima.
Osnovni objekti (tople brazde, humke, leje) i niski tuneli su zbog male zapremine izloženi jačem kolebanju temperature u odnosu na veće objekte. Međutim, bez obzira na veličinu objekta, neophodno je obezbediti dopunsko zagrevanje ako se objekat koristi u toku zime i ranog proleća (do kraja marta). U jesenjem l prolecnom periodu plastenik se donekle zagreva pod dejstvom sunca i zagrevanje zavisi od fizičkih svojstava plastične folije ili plastičnih ploča.
Zagrevanje sunčanom energiom
Niski objekti najčešće se zagrevaju direktno sunčevom energijom, a za visoke objekte (plastenike) ona je dopunski izvor zagrevanja (učestvuje sa 30-70%). Korišćenjem solanih baterija koje zagrevaju vodu a ova sistemom cevi i ceo objekat, sunčana energija može biti i osnovni sistem grejanja. Zagrevanje sunčanom energijom bazira se na svojstvu plastike da propušta samo vidljivog dela sunčevog spektra i kratkotalasne infracrvene a delimično i srednje i dugotalasne zrake infracrvenog spektra. Jedan deo apsorbuje plastika a drugi deo se reflektuje i vraća u atmosferu. Plastika se zagreva i ta toplota se sprovodi u unutrašnjost zaštićenog prostora. Svetlosni zraci delimično se reflektuju sa površine zaštićenog prostora, a delimično prolaze u unutrašnjost i padaju na površinu biljaka i na zemljište. Od njih se jedan deo reflektuje kao difuzna svetlost a drugi se pretvara u dugotalasnu toplotnu radijaciju koju neke vrste sintetičkih materija slabo propuštaju napolje. Usled ovakvog termičkog svojstva dolazi do povećanja temperature u zaštićenom prostoru i ona može biti i 30-35°C veća od temperature spoljne sredine (efekat staklene bašte).
U plastenicima termički efekat zavisi od koeficijenta propustljivosti za infracrvene zrake. Tako se objekat pod PVC folijom sa koeficijentom propustljivosti infracrvenih zraka od 10%, slabije zagreva sunčanih dana ali manje hladi noću i oblačnih dana u odnosu na objekat pokriven PE folijom koja propušta i 80% infracrvenih zraka.
Termički efekat zavisi od intenziteta sunčevog zračenja, odnosno geografskog položaja, godišnjeg doba, doba dana, zagađenosti atmosfere i oblačnosti.
Za maksimalno korišćenje sunčeve energije noseća konstrukcija plastenika ne sme stvarati mnogo senki, a sintetički materijali moraju propuštati puno svetlosmh zralca a veoma malo infracrvenih. Što je veći ugao pada sunčevih zraka na krov, to je manji gubitak energije refleksijom (na primer ako je ugao 60° gubitak je 2,7% a pri 10° čak41,2%).
U tunelima se može koristiti toplota sunca zagrevanjem vode koja teče kroz crne plastične cevi postavljene duž bočnih leja ili uz stazu (uz kružni tok vode). Za tu svrhu se može koristiti voda za zalivanje ali je efekat bolji ako je i voda toplija (npr. geotermalna voda ili otpadna topla voda niske energije – temperature). Prolazeći kroz objekat voda u cmim plastičnim cevima se zagreva i postepeno otpušta toplotu koja dopunski (uz zagrevanje suncem) zagreva vazduh ali i zemljište (bolje ako je zemljište vlažno jer akumulira više toplote i duže je toplo).
— Biotennički način zagrevanja žaštićenog prostora zasniva se na radu aerobnih i anaerobnih bakterija (pre svega nitrifikacionih) koje razlažu organsku materiju oslobadajući toplotu i gasove (C02, metan i dr.). Intenzitet razlaganja, a to znači količma oslobođene toplote i dužina perioda razlaganja i vrste oslobođenih gasova zavise od količine, sadržaja suve materije, azota i kiseonika u organskoj materiji, kao i broja mikroorganizama. Zato se sabijanjem organske materije, pre svega stajnjaka, može regulisati razlaganje odnosno oslobadanje toplote.
Pri većem i ravnomemom sabijanju proces razlaganja je sporiji ali se zato u dužem periodu oslo- bađa toplota. Svež stajnjak (najbolji kod koga su već započeli procesi razlaganja i koji se puši) koristi se za zagrevanje u toploj brazdi, toploj kućici, leji, niskim i poluvisokim tunelima. Uvek na dno brazde ili leje, ili na površinu zemljišta kod tunela, treba staviti izolacioni materijal (slama, kukuruzovina) da se spreči prenošenje toplote u zemljište a zatim se ravnomemo sloj po sloj (oko 10 cm) unosi stajnjak i ravnomemo sabija (lakši valjak odnosno gaženjem, ili gaženjem po dasci) do želje- ne visine. U toplim lejama koje se podižu u januaru sloj stajnjaka iznosi i do 80 cm (jer je neophodna toplota u dugom periodu do prestanka opasnosti od mraza).
Najčešće je za leje i tunele kada se podižu u februam-martu sloj svežeg stajnjaka oko 40 cm. Posle punjenja stajnjakom objekt se zatvara i čeka se početak razgradnje stajnjaka odnosno pojava toplote. Ako je i pošle 5-6 dana stajnjak hladan vrše se popravke i to: ako je stajnjak suviše vlažan (što je zimi često) treba ubaciti na nekoliko mesta grumen kreča; ako je suv treba ga zaliti toplom vodom; ako je jako rashlađen treba staviti na nekoliko mesta tople cigle. Tek kada se stajnjak zagreje treba uneti željeni sloj zemljišta.
Pored direktnog korišćenja, stajnjak za zagrevanje se može koristiti i preko bio-gas postrojenja. U tom procesu koristi se i anaerobno razlaganje jer se tada oslobađaju biogasovi koji sadrže i do 60% metana. Za 80 dana od lm3 stajnjaka anaerobnim postupkom može se dobiti do 50m’ biogasa.
Kvalitetna organska materija koja se koristi za direktno zagrevanje (najčešće leja, tunela ali i kao dopunsko zagrevanje staklenika) treba da ima sposobnost br- zog zagrevanja (za 5-7 dana) do maksimalne temperature (tzv. jara), dug period razlaganja (60-100 dana) sa optimalnom temperaturom od 25-32°C bez stvaranja štetnih gasova. Konjski stajnjak je veoma dobar bioenergetski materijal. Sadrži oko 30% suve materije, 70% vode i oko 1% azota. Radom mikroorganizma veoma brzo se zagreva i već posle 4-8 dana dostiže maksimalnu temperatum “jaru” od oko 70°C. Zatim temperatura postepeno opada tako da je prosečna temperatura u toku 60 dana oko 30°C. Govedi stajnjak sadrži 20% suve materije, oko 0,6% azota i ima kiselu reakciju. Sporo se zagreva “jara”. Temperatura od 40°C se postiže tek posle 15 dana a prosečna temperatura tokom 60 dana se kreće oko 20°C. Kisela re- akcija omogućuje razvoj gljivične flore, što je nepoželjno i zato se pre stavljanja zemljišnog supstrata stajnjak zaliva krečnim mlekom ili posipa negašenim krečom. Goveđi stajnjak se najčešće koristi u smeši sa konjskim u odnosu 1:1, ili se mešau istom odnosu sa iseckanom slamom. U ovakvoj smeši povećava se udeo suve ma- terije, a time se poboljšava kvalitet biotenničkog materijala. Ovčiji stajnjak]e suv. sadrži oko 35% suve materije i oko 1% azota, pa se pri korišćenju mora navlažiti. Vlažan ovčiji stajnjak “jam” od 65°C postiže za 7 dana a prosečna temperatura u toku 60 dana iznosi oko 28°C. Ovčijeg stajnjaka ima malo i on se najčešće koristi u smeši sa goveđim ili sa nekom dmgom organskom materijom (listinac, slama. pozder). Svinjski ekskrementi su slabog kvaliteta, naičešće su bez stelie, i sadrže oko 90% vode.
Kao bioenergetski materijal može se koristiti samo u smeši sa materijalom koji sadrži mnogo suve materije (slama ili dmge vrste stajnjaka).
Gradsko smeće, po sadržaju su- ve materije može se koristiti kao biotermički materijal i to prečišćen od raznih anorganskih primesa (metali. staklo i drugo). Pri sadržaju vode oko 70% ima približno istu kaloričnu vrednost kao i konjski stajnjak. Kondicionirano gradsko smeće “jaru” od oko 65°C dostiže posle 8-10 dana, a prosečna temperatura tokom 60 dana kreće se oko 28°C.
Dincimika temperature pri razgradnji organske materije (original
Listinac, slama, pleva i pozder koriste se u mešavini sa stajnjakom (1:3) uz do- datak mineralnih đubriva (0,3-0,5 kg azota, fosfora i kalijuma na metar kvadratni). Pleva se koristi za zagrevanje uz uslov da se prethodno dobro nakvasi rastvorom .uree (400-500 g karbamida na 1 nr).
Teltnički način zagrevanja može biti toplom vodom, vodenom parom, električnom energijom i toplim vazduhom (kaloriferi).
Zagrevanje toplom vodom je najčešći način zagrevanja plastenika. Osnovni princip zagrevanja sastoji se u kmženju tople vode kroz sistem cevi, pri čemu se zagreva unutrašnjost plastenika (vazduh, zemljište) a ohladena voda se ponovo vraća na dogrevanje. To je sistem eentralnog grejanja gde u ložištu sagoreva čvrsto ili tečno gorivo, gas, slama, pozder ili se voda zagreva solamom energijom (sunčane baterije). Topla voda može kružiti kroz sistem cevi na osnovu razlike u masi zagrejane (100°C) vode (koja se penje naviše) i ohlađene vode (koja pada naniže) lli uz pomoć pumpi. Zagrevanjem vodom temperature 110°C (pod pritiskom) gubici toplote su mali a zagrevanje je ekonomičnije. Na ovoj temperaturi vode velika je rezlika između temperature vode koja ulazi i koja izlazi iz plastenika (oko 40°C) što znači da 1 kg vode daje 3-5 puta veću količinu toplote nego kada se koristi vo- da sa temperaturom 90°C. Zato je potrebno manje cevi za zagrevanje.
Pri prirodnoj cirkulaciji vode kotlamica odnosno izvor tople vode je ispod nivoa plastenika, a zagrejana voda, kao lakša, penje se u gomji deo kotla gde se nalazi izlazni otvor kroz koji topla voda odlazi u sistem cevi. Razvodne cevi većeg prečnika (10 nun) montiraju se pod malim padom, s tim da su cevi kroz koje se vraća ohlađena voda postavljene niže od cevi sa toplom vodom, uz pad prema kotlu od 1-2%. Ohlađena voda (za 12-20°C) dolazi u kotao i ponovo se zagreva. Ovakav sistem cirkulacije tople vode pogodan je pri dužini cevi od 30-40 m. Pri dužem sistemu cevi kretanje vode je sporo i zato se najčešće koriste pumpe. Pumpa potpomaže cirkulaciju vode i može se koristiti u svim tipovima plastenika.
Bez obzira na način cirkulacije tople vode, na broj cevi, njihov prečnik, (što zavisi od potrebne toplote i uslova spoljne sredine), da se u sistemu cevi ne bi stvorio vazdušni mehur koji bi prekinuo vazdušni stub i cirkulaciju vode, na najvišoj tački sistema cevi montira se vertikalna cev sa ekspanzionom posudom. Ova posuda služi da se preko nje ravnomemo puni vodom ceo sistem i da se obezbedi prostor za povećanje zapremine vode koje nastaje pri zagrevanju.
Unutar tunela i plastenika grejne cevi se postavljaju uz bočne stranice, sa kružnim tokom. Kada je razlika između potrebne i spoljne temperature (delta t°C) ve- ća od 15°C i sa daljim povećanjem ove vrednosti neophodno je postaviti i cevi duž svake lađe. Visok toplotni efekat daje dodatno postavljanje cmih plastičnih cevi.