U proizvodnji jaja za potrošnju koriste se različiti i mnogobrojni sistemi i njihovi vidovi, koji se mogu klasfikovati različito. Za ovu priliku prihvaćena je najjednostavnija i najaktuelnija podela Evropske unije, koja će se sažeto izložiti.
Baterijski (kavezni) sistem masovno se primenjuje u tzv. Industrijskoj proizvodnji na farmama sa više desetina, pa i stotina hiljada nosilja, ali i na mnogim okućnicama i poljoprivrednim gazdinstvima sa malim i srednjim jatima kok ši. Kako mu već sam naziv označava, kokoši se drže u kavezima grupisanim u tzv. Baterije, koje mogu biti različitog tipa i materijala.
Prema broju spratova (nivoa kaveza) , baterije su jednospratne i višespratne (2 do 8 spratova). Jednospratne baterije se koriste u područjima izrazito žarke klime, pa ih u nas praktično nema. Prema položaju kaveza, višespratne baterije mogu biti stepenaste (tzv. Tip „Kalifornija”) , polustepenaste i vertikalne. Prema načinu izđubrivanja mogu biti sa kanalima, dubokim đubrištem i sa trakama. Jedan od savremenijih tipova baterija kombinuje ventilaciju objekta sa sušenjem đubreta na trakama do stepena suvoće od 70%.
Pojedini radni postupci u baterijama (hranjenje, napajanje, skupljanje jaja, izđubrivanje) su ručni, mehanizovani ili automatizovani u različitim kombinacijama (npr. Sve ručno u jednostavnijih baterija malog kapaciteta, do sve automatizovano sa upravljanjem pomoću računara u modernih baterija velikog kapaciteta na industrijskim farmama). Broj kokoši u kavezu baterije takođe može biti različit: od jedne (individualni kavezi) do 2, 3, 4, 5 i više kokoši (grupni kavezi). Najviše se koriste kavezi za 4 ili 5 kokoši.
Baterija se obično izrađuju od metala, ali ima i onih od plastike. Ranije su baterije izrađivane i od drveta i žičane mreže, a i sada se, ponekad, prave takve baterije manjeg kapaciteta po sistemu „uradi sam”.
Baterijski sistem je nastao početkom 20. Veka, naglo je prešao da se širi posle 2. Svetskog rata, a u zemljama sa razvijenim živinarstvom preko 90% nosilja konzumnih jaja drži se u ovom sistemu. Međutim, mnogi potrošači, a naročito tzv. Zaštitnici životinja, smatraju da je baterijski sistem neprirodan i nehuman. Zato je on u nekim zemljama bio zabranjen, u Švajcarskoj je i sada zabranjen, a počev od 2012. Godine, u obliku u kojem se sada koristi, biće zabranjen i u Evropskoj uniji. Tada će se i Evropskoj uniji dozvoljavati samo baterije sa tzv. Obogaćenim ili nameštenim kavezima, tj. Sa znatno komotnijim kavezima za veće grupe kokoši, koji su opremljeni gnezdima, sedalima i koritima za peskom za čeprkanje i perušenje.
Nebaterijski sistemi u Evropskoj uniji obuhvataju: a) proizvodnju jaja sa slobodnog ispusta, b) jaja iz poluintenzivnog sistema, v) jaja sa duboke prostirke i g) jaja iz avi – jarnog sistema.
A) Jaja sa slobodnog ispusta proizvode kokoši koje tokom dana imaju stalan pristup na otvoren ispust pretežno pokriven vegetacijom. To je vrsta pašnjaka čija je maksimalna naseljenost 1000 kokoši po hektaru (tj. Najmanje 10 gp2 po kokoši). Unutrašnjost živinarnika za kokoši ispunjava uslove pod v) i g). U okviru ovog sistema organizuje se organska proizvodnja jaja za potrošnju, gde se za ishranu kokoši koriste hraniva dobijena iz organske proizvodnje, uz zabranu upotrebe pesticida i ispunjavanja drugih uslova koje propisuje odgovarajuća ovlašćena organizacija u koju se proizvođač mora učlaniti.
B) Jaja iz poluintenzivnog sistema proizvode kokoši koje tokom dana imaju stalan pristup na otvoren ispust, kao pod a) , čija je maksimalna naseljenost 4000 kokoši po hektaru (tj. Najmanje 2, 5 m2 pašnjaka po kokoši). Unutrašnjost živinarnika ispunjava uslove pod v) i g).
V) Jaja sa duboke prostorke proizvode kokoši koje se drže u živinarniku sa najvećom naseljenošću od 7 kokoši na 1 m2 površine. Najmanje 1/3 površine poda mora da je pokrivena prostirkom od materijala kao što su slama, šuška mekog drveta, pesak, treset i sl. Dovoljno veliki deo površine poda, dostupne kokošima (1/3 do 2/3) , koristi se za skupljanje kokošijeg izmeta, tj. Mora biti pokriven rešetkom ili žičanom mrežom.
G) Jaja iz avijarnog sistema proizvode kokoši koje se drže u živinarniku sa najvećom naseljenošću od 25 kokoši na 1 t2 podne površine. Unutrašnjost
živinarnika je snabdevana sedalima najčešće u više nivoa, a svakoj kokoši mora biti obezbeđena letva sedala, dužine najmanje 15 cm. – Živinarske farme koje proizvode jaja u navedenim nebaterijskim sistemima posebno se registruju, redovno kontrolišu inspekcijom kompetentnog državnog organa i obavezno vode evidenciju koja je propisana (datum useljavanja ko – koši, broj i uzrast pri useljavanju po sistemima proizvodnje. Broj jaja koja su proizvedena i otpremljena po danima, datum otpreme jaja i imena kupaca). Centri za pakovanje jaja su ovlašćeni da koriste nazive sistema neindustrijske proizvodnje na maloprodajnim pakovanjima i na samim jajima, kao i da vode propisanu evidenciju o proizvodnji ovih jaja. Pošto su jaja iz nebaterijskih sistema skuplja od jaja iz baterijskog sistema, za eventualne zloupotrebe propisi Evropske unije predviđaju stroge kazne.
U tesnoj vezi sa sistemima proizvodnje jaja za potrošnju koji se zasnivaju na načinima držanja kokoši, su i vrste (tipovi) jaja koje uključuju još neke njihove karakteristike. Tu spadaju, npr. Oplođena jaja, jaja kokoši u čijoj ishrani nisu korišćeni animalni nuzproizvodi, jaja kokoši u čijoj se hrani nalazi visok postotak kukuruzajaja sa velikim sadržajem polunezasićenih masnih kiselina i/ili malim sadržajem holesterola, jaja sa velikim sadržajem vitamina B, jaja obogaćena masnim kiselinama Omega – 3, jaja obogaćena jodom, jaja sa velikim sadržajem vitamina D, jaja sa supstancama koje povoljno deluju protiv alergije i jaja sa dva žumanca. Jaja kojima je namerno promenjen sadržaj određenih hranljivih sastojaka često se nazivaju i „dizajnirana jaja”.
Ovo što je izneto možda može dati ideju i podstaći naše proizvođače da sa nekim novim ili sličnim proizvodom, bar u skromnoj meri, prošire asortiman jaja u ljusci namenjenih tržištu ili budućem izvozu.